Tarihimizde önemli bir yeri olan Milli mücadele dönemindeki yararlı cemiyetlerin listesi aşağıda verilmiştir:
- Trakya – Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
- Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
- Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
- İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
- Kilikyalılar Cemiyeti
- Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
- Milli Kongre Cemiyeti
Milli mücadele tarihinde ilk örgütsel deneyim olarak bilinen Milli Cemiyetler, Sevr Antlaşması sonrası İtilaf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında ortaya çıkmıştır.
1-) Doğu Anadolu bölgesinde yer alan Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Erzurum merkezli olup Elazığ şubesi de bulunmaktadır. Mustafa Kemal Atatürk’ün desteğiyle güçlenen cemiyet, bölgenin düşman işgalinden kurtulmasına büyük katkı sağlamıştır.
2-) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, İzmir merkezli bir cemiyettir. Halit ile Nail Beyler tarafından kurulan cemiyet, İzmir ve Ege bölgesinin düşman işgalinden kurtulması için önemli çalışmalar yapmıştır. Cemiyet, 1919’da yayınladığı kurtuluş bildirgesiyle ve Heyet-i İlmiye ile birleşerek diplomatik ilişkilere büyük önem vermiştir.
3-) Manisa merkezli İstihlası Vatan Cemiyeti, İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşerek çalışmalarına devam etmiştir. Cemiyetin kuruluşu, düşmana karşı birlik ve beraberlik mesajı vermektedir. Ege’deki öncü cemiyetlerden biridir.
4-) Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Trakya bölgesinde Talat Paşa’nın direktifleriyle kurulmuştur. Lüleburgaz’da düzenlediği kongre ile milli mücadeleye katkı sağlamıştır.
5-) Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti, Trabzon merkezli bir cemiyettir. Karadeniz bölgesindeki milli bilinç açısından önemli bir cemiyettir. Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemeyi ve bölgenin Türk kalmasını sağlamayı amaçlamıştır.
6-) İstanbul’da kurulan Kilikyalılar Cemiyeti, Ermeni ve Fransız işgallerini önlemek için kurulmuştur.
Milli cemiyetlerin ortak özellikleri arasında, halkı bilinçlendirme görevlerini almaları, silahlı mücadele vermeyi amaçlamaları, birleşik bir milli yapı oluşturmaya çalışmaları, milli devlet formülünü gerçekleştirmede önemli rol almaları ve manda ve himayeyi reddetmeleri yer almaktadır. Bu cemiyetler, milli bağımsızlık ve egemenlik için çalışmışlardır.
MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ CEMİYETLER
Milli Mücadele, Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkmasından sonra işgal edilmesiyle başlayan bir süreçtir. Bu süreçte Türk halkı, kendi özgürlükleri için mücadele etmiştir. Bu mücadele sırasında milli cemiyetler, Türk halkının örgütlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Milli cemiyetler, siyasi ve sosyal açıdan farklı hedefleri olan sivil toplum örgütleriydi. Bu yazıda, Milli Mücadele dönemindeki milli cemiyetlerin amaçları ve önemi hakkında ayrıntılı bilgi verilecektir.
- Osmanlı İmparatorluğu’ndan Bağımsız Türkiye Hedefi: Milli cemiyetler, Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra Türkiye’nin bağımsız bir devlet olması için mücadele etmiştir. Milli cemiyetler, Türk halkını, bağımsızlık mücadelesine dahil etmek için çalışmıştır.
- Toplumsal ve Kültürel Dönüşüm: Milli cemiyetler, toplumsal ve kültürel dönüşümün öncüleri olarak kabul edilir. Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan farklı etnik ve dini gruplar arasındaki ilişkileri düzeltmek, modernleşme sürecini başlatmak için çalışmıştır.
- Sivil ve Siyasi Örgütlenme: Milli cemiyetler, siyasi ve sivil örgütlenme açısından önemlidir. Bu cemiyetler, halkın taleplerini ve ihtiyaçlarını karşılamak için faaliyet göstermiştir. Aynı zamanda, siyasi partilerin kurulması için önemli bir zemin hazırlamıştır.
- Halkın Eğitimi ve Aydınlatılması: Milli cemiyetler, halkın eğitim düzeyini yükseltmek ve aydınlatmak için çalışmıştır. Halkın eğitimi, bağımsız bir Türkiye’nin kurulmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle, milli cemiyetler, okulların ve eğitim kurumlarının açılması için çalışmıştır.
- Dış Düşmanlara Karşı Mücadele: Milli cemiyetler, dış düşmanlara karşı mücadelede önemli bir rol oynamıştır. İşgal kuvvetlerine karşı direnişin örgütlenmesi ve halkın silahlanması için çalışmıştır. Bu mücadele, Türkiye’nin bağımsızlığı için önemli bir adımdır.
- Milli Birlik ve Beraberlik: Milli birlik ve beraberlik, Milli Mücadele döneminin en önemli amaçlarından biriydi. Milli cemiyetler de bu amaca hizmet etmek için çalışmıştır. Türkiye’nin bağımsızlığı için mücadele eden tüm kesimlerin birlik ve beraberlik içinde hareket etmesi gerektiği düşüncesi milli cemiyetlerin temel fikirleri arasında yer almıştır.
- İç Düşmanlara Karşı Mücadele: Milli cemiyetler, iç düşmanlarla da mücadele etmek zorunda kalmıştır. İşgal kuvvetlerine işbirlik yapan veya Türk halkının bağımsızlık mücadelesine karşı çıkan kişi ve gruplarla mücadele etmek için faaliyet göstermiştir.
- Milli Bilincin Oluşturulması: Milli cemiyetler, Türk halkında milli bilincin oluşmasına katkıda bulunmuştur. Türk halkının geçmişine, kültürüne, diline ve öz değerlerine sahip çıkması gerektiği fikrini benimsetmek için çalışmıştır.
- Siyasi Hedeflerin Belirlenmesi: Milli cemiyetler, Türkiye’nin siyasi hedeflerinin belirlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Türkiye’nin bağımsızlığı, demokratikleşmesi ve modernleşmesi için siyasi bir yol haritası belirlemek amacıyla siyasi partilerin kurulması için çalışmıştır.
- Örgütsel Yapıların Oluşturulması: Milli cemiyetler, örgütsel yapıların oluşturulması için önemli bir rol oynamıştır. Bu yapılar, Türk halkının bağımsızlık mücadelesinde etkili bir şekilde örgütlenmesini sağlamıştır.
Milli cemiyetlerin önemi, Türkiye’nin bağımsızlık mücadelesinde ve sonrasında yaşadığı dönemdeki siyasi ve toplumsal değişim sürecinde yadsınamaz. Bu cemiyetler, Türkiye’nin bugünkü şeklinin oluşmasında ve Türk halkının milli bilincinin güçlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Sonuç olarak, milli cemiyetler, Türk halkının özgürlük, bağımsızlık, demokrasi ve insan hakları mücadelesinde önemli bir yere sahip olmuştur.